Nils-Aslak Valkeapää / Áillohaš (1943-2001) lea Sámis kulturikona ja našuvdnahuksejeaddji. Su doaibma váikkuha ollu odne, sihke dáidagis ja áŋgiruššin álgoálbmogiid vuoigatvuođaid oktavuođas. Dan dihte háliida Henie Onstad Dáiddaguovddáš čájehit Áillohačča dáidagiidrasttildeaddji dáiddárdoaimma ja deattuhit su mearkkašumi Davviriikkalaččat ja maiddái máilmmi viidosaš perspektiivvas.

Áillohačča dáiddalašvuođas čuovgá čađa su vuollegašvuohta lundui, ekologiijii, elliide ja olbmuide. Áillohaš riegádii boazodoallobearrašii geain lei dálveorohat suomabeali Gárasavvona guovllus, ja geasseorohat Davvi-Romssas norggabeali Sámis. Son lei dakkár olmmoš gii ii láven goddit elliid, danne álggii son oahpaheaddjeskuvlii. Muhto ii goassege lean jurdda oahpahit – dieppe son beasai vásihit girjjálašvuođa, govvadáidaga ja musihka.

Go lei váldán eksámena 1996, de Áillohaš navddii iežas’sámi reaŋgan’. Son lei guovddážis vuođđudeame sámi lágádusaid, lihtuid ja riemuid, ja ražai álgoálbmotvuoigatvuođaid riikkaidgaskasaš forumiin. Lassin leat su maŋis báhcán valjit dáidagiidrasttildeaddji barggut - Áillohaš ođasmahtii luođi, girjjálašvuođa ja govvadáidaga, ja davviriikalaš ovddasmanni mii guoská dáiddagirjjiide (artists books), jietnadáidagii ja poesiijii.

Áillohaš lei oassin sámi sáttagottis go álgoálbmotorgána World Council of Indigenous Peoples, Port Albernis, Canadas vuođđuduvvui 1975. Golggotmánu dien jagi čálii iežas muittuid: Sániid dajakeattatge / váibmu dovda fas oappisvuođa/ ilu suodnjarit / miela čuvgejit / Lea ittan oabbá / lea gávdnun viellja / Mii iluid / mii iluid / Viimatge

Kulturkoordináhtorin WCIP ovddas lei son guovddážis organiseret Davvi Šuvva geasset 1979, maid ollugat atnet vuosttaš riikkaidgaskasaš riepmun álgoálbmogiid kultuvrraide. Riemuin besse sámit, inuihtat Ruonáeatnamis, creeat Saskatchewanis, komit Sovjetlihtus, eksiilaálgoálbmot Perus ja Bolivias – ja earenoamážit bovdejuvvon kurdalaš ja palestiinnálaš ovddasteaddjit – buktit ovdan lávddi nalde musihka, dánsuma ja teáhtera. Davvi Šuvva šattai dehálaš morráneapmi ollu sámiide. Riemut eai dušše nannen sámi iešdovddu ja kultuvrra, muhto máid adde eanet iešdovddu ja oktavuođa eará máilmmi álgoálbmogiiguin.

Henie Onstad Dáiddaguovddáš váldá vuostá čájáhusain mas lea vuolggasadji Áillohačča váldobarggus - Beaivi, áhčážan, almmuhuvvon 1988. Beaivi, áhčážan girjjis leat 566 divtta ja kulturhistorjjálaš govat maid dáiddár čohkkii vuorkkáin Eurohpás, Amerihkás ja Davviriikkain. Beaivi, áhčážan lea muitalus sámi álbmoga ja historjjá birra, ja govaid ja divttaid bokte máne Áillohaš myhtalaš duohtavuođa ja oktasaš sámi eanadaga.

Dasto čájehuvvo – dán rádjái - stuorámus čájáhus Áillohačča dáiddadoaimmas. Dáppe čájehuvvo dáiddaidrasttildeaddji doaibma ja aktivisma mii lea Áillohačča dáidagis. Poesiijas gulat luođi, girjjiin bajiduvvojit sázut, govat ja sánit alit dássái, ja su jietnamáilmmis gulat duogážis ekofilosofiija. Nugo ieš dajai: «Min kulturárbevierus leat buohkat dáiddárat. Eallinvuohki lea dáidda».

Lea hárve vejolašvuohta oaidnit ná stuora osiid Áillohačča dáiddadoaimmas čoahkis ovtta sajis. Su radikála oaidnu lei ahte son ii fuola galleriijahoiddára. Son ii ge mieđihan vuovdit dáidagiid museaide dahje čoakkáldagaide olggobeallái Sámi. Áillohaš háliidii ahte dáidagat galge Sámis, vai sápmelaččat ieža besset daid lusa ja oamastit daid. Boađus lei ahte earret dušše moadde, de skeŋkii son dáidagiid ustibiidda, bearrašii, dáiddáriidda ja čoakkáldagaide Sámis. Čájáhusas leat danne ollu luoikkahuvvon barggut sihke priváhta ja almmolaš eaiggádiin. Maŋŋil čájáheami Henie Onstad Dáiddaguovddážis, manná čájáhus viidáset Davvinorgga dáiddamuseii, Romssas.

Čájáhusa kuráhtorat leaba Lars Mørch Finborud ja Geir Tore Holm, ja lea ovttasbargu gaskkal Henie Onstad Dáiddaguovddáža ja Davvinorgga Dáiddamusea Norggas.

Čájáhussii gullá almmuhus mas leat valljit illustrašuvnnat ovttas 11 ođđa teavstta Nils-Aslak Valkeapää / Áillohačča eallima ja dáidaga birra. Henie Onstad Dáiddaguovddáš ja Davvinorgga Dáiddamusea almmuheaba kataloga, distribušuvnna doaimmaha Kontur Forlag.

Čájáhusa oktavuođas Henie Onstadas dollojit máŋga konseartta ja čájálmasa. Covid-19 geažil de leat ráddjejuvvon vejolašvuođat oassálastit daidda doaluide, muhto dáiddaguovddáš bádde ja sádde njuolgut, geahča